GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP)
Güneydoğu Anadolu Projesi, Cumhuriyet tarihimizin en kapsamlı ve maliyetli projesi olup, bugüne kadar hazırlanan bölgesel kalkınma plan ve programları arasında en etkin uygulanan projedir. Proje alanı Fırat-Dicle Havzası ile yukarı Mezopotamya ovalarında yer alan 9 ili (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak) kapsamaktadır. GAP kapsamındaki illerin alan ve nüfus büyüklüğü, Türkiye’nin ortalama % 10,7’ si civarındadır.
GAP’ın temel hedefleri; Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek, yöre halkının gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmek, bu Bölge ile diğer bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını gidermek, kırsal alandaki verimliliği ve istihdam olanaklarını artırarak ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmaktır.
GAP’ın Sosyal Yönü:
Sürdürülebilir insani kalkınma ilkeleri doğrultusunda uygulanmakta olan GAP'ın sonrasında da insan kaynaklarının geliştirilmesi, kalkınmada eşitlik ve adilliğin sağlanması ve Bölgede katılımcı demokratik bir kültür ve toplumun geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, İdare tarafından araştırma, planlama ve uygulama süreçlerinden geçmek üzere bir dizi sosyal proje yürütülmüş ve yürütülmektedir. İlk aşamada 1992-1994 yılları arasında Bölgenin sosyo-ekonomik yapısını anlamaya ve belirli toplumsal grupların (kadın, genç, çocuk, sokakta çalışan çocuk, kent yoksulları, göçerler, topraksız, az topraklılar, barajlardan etkilenen nüfus vb.) sorun, ihtiyaç ve beklentilerini belirlemeye yönelik bir dizi sosyal araştırma sivil toplum kuruluşları tarafından yaptırılmıştır.
Bu araştırmaların tamamlanmasını takiben, 1994 yılından GAP'ta sosyal ve insani gelişme uygulamalarına çerçeve oluşturmak üzere GAP Sosyal Eylem Planı hazırlanmıştır. GAP Sosyal Eylem Planı'nın belirlediği ilkeler ve koyduğu çerçeve ışığında bir dizi sosyal proje geliştirilmiş ve uygulamaya konmuştur.
Bölge nüfusunun yarısını oluşturan kadınların statüsünün yükseltilmesi, kadınlara ilişkin sosyo-ekonomik gelişme göstergelerinin iyileştirilmesi amacına yönelik olarak çeşitli alanlarda eğitim, gelir getirici faaliyetlerin uygulandığı, kısmi zamanlı poliklinik hizmetlerinin verildiği, sosyo-kültürel etkinliklerin düzenlendiği “Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM)” kurulmaya başlanmıştır.
Sosyal Eylem Planı ışığında, gençler arasında iletişimi artırmak, inisiyatif geliştirmek ve örgütlü davranmalarını teşvik etmek yolu ile toplum kalkınmasının aktif üyeleri haline getirmek amacıyla 1999 yılında Mardin'de Gençten Gence Sosyal Gelişim Projesi başlatılmıştır. Bir yıl devam eden projenin taraflar üzerinde etkisini ölçmek amacıyla "The Role of Youth Initiatives in Development Process in Less Developed Areas. The Case of Mardin, Turkey" çalışması yapılmıştır. Bu projeden elde edilen deneyimler ışığında, UNDP ile işbirliği içinde yürütülen "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programları" çerçevesinde İsviçre Hükümeti'nden sağlanan fonlarla tüm bölgeyi kapsayacak Gençlik için Sosyal Gelişim Projesi tanımlanmış ve 2001 yılı içinde uygulamaya geçirilmiştir. Habitat ve Yerel Gündem 21 Gençlik Derneği liderliğinde uygulanan proje, GAP illerinde gençlik merkezlerinin açılmasını, gençler arasında iletişim ağlarının oluşturulmasını, sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlerin örgütlenmesini ve gençlere yönelik çeşitli alanlarda mesleki beceri kazandırma programlarının geliştirilmesini ve uygulanmasını içermektedir.
Dezavantajlı gruplardan biri olan sokakta çalışan çocuklara yönelik “Diyarbakır Kentinde Sokakta Çalışan Çocukların Rehabilitasyonu Projesi" başlatılmıştır. Proje, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Diyarbakır Valiliği ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) işbirliği ile 1999-2003 yılları arasında uygulanmıştır.
Bu model benzer bir şekilde aynı sorunun yaşandığı Adıyaman ilinde "Adıyaman Kentinde Sokakta Çalışan Çocukların Rehabilitasyonu Projesi" olarak, 2004-2005 yılları arasında uygulanmıştır.
Kent yoksullarına yönelik olarak UNDP ile işbirliği halinde yürütülen "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programları" çerçevesinde "Kentsel Enformal Sektörde İstihdamın ve İşgücü Kapasitesinin Artırılması Projesi" Diyarbakır ilinde Temmuz 2000-Aralık 2001 tarihleri arasında uygulanmıştır. Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu işbirliği ile uygulanan bu proje ile, esnaf ve sanatkar olarak da tanımlanabilecek mikro ve küçük işletme kollarından gelişme potansiyeli olanların belirlenmesi amaçlanmıştır.
GAP Bölgesi'nde başta sulu tarıma geçiş olmak üzere GAP'ın etkileri ile oluşabilecek ekolojik ve çevresel değişmelerin halk sağlığı üzerinde yaratacağı olumsuz etkileri belirlemek ve bu olumsuzlukları gidermeye yönelik önlemlerin tanımlandığı bir eylem planı geliştirmek amacı ile Mart 2001-Eylül 2002 tarihleri arasında GAP Bölgesi Halk Sağlığı Projesi uygulanmıştır.
Proje bölgesi ile Türkiye'nin daha gelişmiş bölgeleri arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmayı ve dengeli bir gelişmeye katkıda bulunmayı amaçlayan GAP'ın başarısı, büyük ölçüde uygulandığı alandaki toplumun iyi tanınması ve halkın projeye katılım ve desteğine bağlıdır. Bu nedenle sosyal araştırmalar ve bunlara dayalı uygulamalar GAP'ın en önemli bileşeni durumundadır. Nitekim yapılan "Toplumsal Değişim Eğilimleri", "Nüfus Hareketleri", "Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu", "Baraj Göl Aynasında Kalacak Yerleşimlerin İstihdam ve Yeniden Yerleşme Sorunları" gibi araştırmaları takiben, uygulama sürecine halkın katılımını sağlayarak, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek üzere GAP Sosyal Eylem Planı devreye girmiştir.
GAP kapsamındaki kamu yatırımları ile hedeflenen, insanı merkez alan sürdürülebilir insani gelişmenin sağlanmasıdır. Bu ilke, GAP Bölgesi halkı için tercih ve potansiyellerini eksiksiz, eşit ve adil bir biçimde hayata geçirme olanakları yaratmasına ilişkin uygulamaları ifade etmektedir. Plan tarafından belirlenen politika ve hedefler doğrultusunda GAP İdaresi, 1995 yılından itibaren Bölge’de kadın nüfusun geliştirilmesine ve eğitimine yönelik Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) oluşturmaktadır. Bu merkezlerin yaygınlaştırılmasında, çeşitli kamu kuruluşlarının yanısıra hükümet dışı kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) gibi uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapılmaktadır. Şanlıurfa Valiliği, İş ve İşçi Bulma Kurumu işbirliğince GAP İdaresi koordinasyonunda ilk olarak Şanlıurfa Yakubiye Mahallesi ve Sağlık Köyü'nden başlatılan ve daha sonra diğer bölge illerinde de açılan ÇATOM'ların sayısı 2018 yılı itibariyle 47'ye ulaşmıştır.
Adıyaman (2) : Fatih mahallesi, Gerger ilçesi
Batman (3) :19 Mayıs, Yeşiltepe ve Yavuzselim mahalleleri
Diyarbakır (7) : Huzurevler, 5 Nisan, Fatihpaşa ve Ziyagökalp mahalleleri ile Silvan, Çermik ve Ergani ilçeleri
Gaziantep (2) : Merkez ve Nurdağı ilçesi
Kilis (2) : İslambey ve Ekrem Çetin mahalleleri
Mardin (9) : Meydanbaşı, Medrese Gül ve İstasyon mahalleleri, Dargeçit, Kızıltepe, Nusaybin, Midyat, Mazıdağı ve Ömerli ilçeleri
Siirt (4) : Merkez, Kurtalan ve Şirvan ilçeleri, Kurtalan-Kayabağlar beldesi
Şanlıurfa (8) : Ahmet Yesevi ve Pınarbaşı mahallesi ile Bozova, Hilvan, Viranşehir, Ceylanpınar, Birecik ve Siverek ilçeleri
Şırnak (6) : Merkez, Cizre, Beytüşşebap, İdil, Silopi ve Uludere ilçeleri
ÇATOM'larda aşağıda belirtilen yedi ana başlık altında programlar uygulanmaktadır:
1.Eğitim Programları: Okuma-yazma, medeni hukuk ve yasal haklar, ev ekonomisi ve beslenme, anne eğitimi, bilgisayar, öğrenci destek programları vb.
2.Sağlık Programları: Hijyen, çevre temizliği, anne-çocuk sağlığı, genel sağlık vb. eğitim programları; kısmi poliklinik ve gezici sağlık hizmetleri; kırsal alan ve mahalle çalışmaları, sağlık taraması, aşı kampanyaları vb.
3.Gelir Getirici ve Kadın İstihdamını/Girişimciliğini Destekleyici Programlar: i) Meslek kazandırıcı ve gelir getirici alanlarda bilgi ve beceri geliştirmeye yönelik eğitim programları (el sanatları, trikotaj, biçki-dikiş, nakış, mefruşat, keçe işleme, taş işleme, gümüş işleme, tekstil, yöresel bebek, hediyelik eşya, sabun, kumaş boyama, kuaförlük, güzellik uzmanlığı, hamur işleri vb.); ii) kadın girişimciliğinin desteklemesine yönelik olarak girişimcilik eğitimi, mikro
finasman/kredi desteği sağlanmasına aracı olunması, bireysel danışmanlık hizmetleri; iii)pazarlama-satışa yönelik etkinlikler: (sergi, fuar vb.) ÇATOM’da üretilen ürünlerin elektronik ortamda tanıtımı ve pazarlanmasına yönelik bir ürün katalogu hazırlanmakta olup,www.gapcatom.org da sunuma açılacaktır.
4.Okul Öncesi Eğitim Programları: 4-6 yaş grubuna yönelik eğitim programları
5.Çocuk Okuma Odaları: 4-6 ve 7-14 yaş grubu çocuklara yönelik olarak grup, okul öncesi ve açık kapı programları
6.Sosyal Destek Programları: Nüfusa kayıt, resmi nikah, yeşil kart vb. konularda destek sağlanması, temel eğitim, YİBO ve açık öğretime özellikle kız çocuklarının yönlendirilmesi, çoğunluğu kız olmak üzere yoksul öğrencilere eğitim bursu verilmesine aracılık edilmesi, ihtiyacı olanlara ayni/nakdi sosyal yardım sağlanması, tekerlekli sandalye temini vb. konularda aracılık işlevi üstlenilmesi
7.Sosyal Sorumluluk Programları: Eğitime destek kampanyaları, mahalle ve köy çalışmaları, çevre koruma ve ağaçlandırma, sağlık taraması, aşı kampanyası vb. toplum yararı çalışmalara gönüllülük temelli destekler
8.Kültürel-Sosyal Etkinlikler: Seminer, sergi, etkileşim toplantıları, sinema ve tiyatro, önemli gün kutlama, tiyatro gösterisi, gezi ve piknik vb.
Sosyal, ekonomik ve kültürel nedenlerle birtakım sosyal hizmetlere ulaşmakta güçlük çeken, kalkınmanın nimetlerinden yeterince yaralanmayan ve toplumsal süreçlere eşit bireyler olarak katılamayan bölge kadınının, statüsünü yükseltmeyi amaçlayan proje kapsamında bugüne kadar yaklaşık toplam 1.115.985 kadına ulaşılmıştır. Halktan gelen talep üzerine, sayıca artan ÇATOM'lar ve uygulamaları, projeyi kalıcı bir niteliğe büründürmüştür. Önümüzdeki dönemlerde kurumsallaşarak, gönüllü kuruluşların da desteği ile yarı özerk bir yapı ve kimliğe kavuşmaları hedeflenen ÇATOM uygulamaları GAP Bölge Kalkınma İdaresi'nin öncelikli faaliyetlerinden birini oluşturmaktadır.
GAP Gençlik ve Kültür Evi
Güneydoğu Anadolu Gençlik İçin Sosyo-Ekonomik Gelişim Programı kapsamında Temmuz 2001 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. GAP Gençlik ve Kültür Evleri, GAP BKİ ve Valilikler tarafından desteklenmektedir.
GAP Bölgesinde gençliğin sorunlarının farkına varmalarını, tanımlamalarını ve çözümü için inisiyatif kullanabilmelerine fırsat yaratmak; gençlerin yerel karar alma süreçlerine katılımı için kolaylaştırıcı işlev görmek; sosyal gelişimlerini desteklemek, mesleki becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalarda bulunmak ve toplumsal sorunlar karşısında duyarlılığını artırarak toplumsal düzeyde liderlik rolü görmesin sağlamaktır. Proje kapsamında Bölge’de 9 tane Gençlik ve Kültür Evi (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) faaliyet göstermektedir.
Projenin hedef grubunu 15-30 yaş arası gençler oluşturmaktadır. Bunlar;
Sosyal-kültürel programlar tüm gençlik katmanlarını,
Ulusal ve uluslar arası değişim programları ile tüm gençleri,
Mesleki beceri kazandırıcı programlar ile işsiz gençler ve çalışan gençlerin uzmanlaşmaları,
Kendi işini kur programları potansiyel girişimci gençleri hedeflemektedir.
Faaliyetler:
GAP Bölgesi’nde gençlik sorunlarını her düzeyde dile getirmek ve gençlerin bakış açısından bunlara yönelik çözümler üretmek
Gençlerin karar alma süreçlerine ve toplumsal yaşamda etkin katılımlarını sağlamak.
Gençlerin sosyal gelişimlerini desteklemek ve mesleki becerilerini geliştirmek.
Gençlerin toplumsal sorunlar karşısında duyarlılığını artırarak toplumsal bir aktör işlevi görmelerine yardımcı olmak.
Gençlik ve Kültür Evlerinin; kurumsallaşma süreci tamamlanarak, yereldeki yapılan/yapılacak gençlik çalışmalarının gerçekleştirildiği bir platform haline getirmek, bölgedeki gençlik kuruluşları ile ulusal ve uluslararası kuruluşlar arasında bilgi akışını sağlamak.
0 Yorumlar