2019 İşletme Hesabı Esası ve Bilanço Esasına Göre Defter Tutma ve Sınıf Değiştirme Hadleri

2019 yılında mükelleflerin Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre işletme hesabı esası ve bilanço esasına göre sınıf değiştirmede dikkate almaları gereken hadler.

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 176’ncı maddesinde tüccarlar defter tutma bakımından ikiye ayrılmış; I’nci Sınıf Tüccarların Bilanço Esasına göre, II’nci Sınıf Tüccarların ise İşletme Hesabı Esasına göre defter tutacakları belirtilmiştir. 

Hangi mükelleflerin I’inci Sınıf Tüccar ya da II’nci Sınıf Tüccar sayılacağı, sınıfların tespitine ilişkin hadler ve sınıflar arasındaki geçişe ilişkin düzenlemelere, VUK’nun 177-181’inci maddeleri arasında yer verilmiştir.

İşletme hesabı esası ve bilanço esasına göre defter tutma ayrımına ilişkin hadler, Vergi Usul Kanunu Tebliğleri ile yayımlanmaktadır. 2016 , 2017 ve 2018 yılları için belirlenmiş olan bu hadler aşağıdaki gibidir.

Madde No	Konusu	2016 Yılında Uygulanan	2017 Yılında Uygulanan Miktar (TL)	2018 Yılında Uygulanan
		Miktar (TL)		Miktar (TL)
MADDE 177-	Bilanço esasına göre defter tutma hadleri
	Alış tutarı	168.000	170.000	190.000
	Satış tutarı	230.000	230.000	260.000
	2- Yıllık gayrisafi iş hasılatı	90.000	90.000	100.000
	3- İş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı	168.000	170.000	190.000

I-Bilanço Esasından İşletme Hesabına Geçiş
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan bilanço esasına göre defter tutan I’nci sınıf bir tüccarın	1-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette düşük olması durumu			2019 yılındanitibaren işletme hesabı esasında defter tutabilir.
	2018 yılı	Alış Tutarı	152.000 liranın altındaysa
		Satış Tutarı	208.000 liranın altındaysa
	2-) Son üç dönem iş hacminin %20'ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda)
	Alış tutarları	2016 yılı	134.400-168.000 lira arasındaysa
		2017 yılı	136.000-170.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	152.000-190.000 lira arasındaysa
	Satış tutarları	2016 yılı	184.000 - 230.000 lira arasındaysa
		2017 yılı	184.000 - 230.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	208.000 - 260.000 lira arasındaysa
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satmanın dışındaki işlerle uğraşan bilanço hesabı esasına göre defter tutan	1-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette düşük olması durumu
	2018 yılı	Gayrisafi İş Hasılatı	80.000 liranın altındaysa
	2-) Son üç dönem iş hacminin %20'ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda)
	Gayrisafi İş	2016 yılı	72.000 – 90.000 lira arasındaysa
I’nci sınıf bir tüccarın	Hasılatı	2017 yılı	72.000 – 90.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	80.000 – 100.000 lira arasındaysa
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan, aynı zamanda bunun dışındaki işlerle de uğraşan bilanço esasına göre defter tutan I’nci sınıf bir tüccarın	3-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette düşük olması durumu
	2018 yılı	Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı	152.000 liranın altındaysa
	1-) Son üç dönem iş hacminin %20'ye kadar bir düşüklük göstermesi durumu (her üç yılda)
	Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı	2016 yılı	134.400 - 168.000 lira arasındaysa
		2017 yılı	136.000 - 170.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	152.000 - 190.000 lira arasındaysa
*Sınıf değiştirmeye ilişkin yüzdesel düşüklükler mal alış tutarlarında olabileceği gibi mal satış tutarlarında veya iş hasılatında da olabilir. Bu yüzdesel düşüklükler bir yıl mal satış tutarında, diğer yıl ise mal alış tutarında olabilir. Bilanço esasından işletme hesabı esasına geçiş ihtiyari olup dileyen mükellefler söz konusu şartları sağlasalar bile 2019 yılında bilanço esasında defter tutmaya devam edebilirler.

II- İşletme Hesabından Bilanço Esasına Geçiş
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan işletme hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın	1-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette fazla olması durumu			2019 yılındanitibaren bilanço esasındadefter tutmasıgerekir.
	2018 yılı	Alış tutarı	228.000 lirayı aşıyorsa
		Satış tutarı	312.000 lirayı aşıyorsa
	2-) Son iki dönem iş hacminin %20'ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu
	Alış tutarları	2017 yılı	170.000 - 204.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	190.000 - 228.000 lira arasındaysa
	Satış tutarları	2017 yılı	230.000 - 276.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	260.000 - 312.000 lira arasındaysa
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satmanın dışındaki işlerle uğraşan işletme hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın;	1-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette fazla olması durumu
	2018 yılı	Gayri safi iş hasılatı	120.000 lirayı aşıyorsa
	2-) Son iki dönem iş hacminin %20'ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu
	Gayri safi iş hasılatları	2017 yılı	90.000 - 108.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	100.000 - 120.000 lira arasındaysa
Satın aldığı malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan, aynı zamanda bunun dışındaki işlerle de uğraşan işletme hesabı esasına göre defter tutan II’nci sınıf bir tüccarın;	1-) Son dönem iş hacminin %20'yi aşan bir nispette fazla olması durumu
	2018 yılı	Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı	228.000 lirayı aşıyorsa
	2-) Son iki dönem iş hacminin %20'ye kadar bir fazlalık göstermesi durumu
	Diğer İşlerden Elde Edilen Satış Hasılatının Beş Katı ile Mal Alım Satımı ile İlgili Satış Tutarı Toplamı	2017 yılı	170.000 - 204.000 lira arasındaysa
		2018 yılı	190.000 - 228.000 lira arasındaysa
*Sınıf değiştirmeye ilişkin yüzdesel fazlalıklar mal alış tutarlarında olabileceği gibi mal satış tutarlarında veya iş hasılatında da olabilir. Bu yüzdesel fazlalıklar bir yıl mal satış tutarında, diğer yıl ise mal alış tutarında olabilir.İşletme hesabı esasından bilanço esasına geçişte her hangi bir ihtiyarilik bulunmamaktadır. Şartları sağlayan mükelleflerin 2019 yılından itibaren bilanço esasında defter tutması gerekmektedir.

VUK’nun177’nci maddesine göre 2019 yılında,

1-Her türlü ticaret şirketleri (Adi şirketler iştigal nevileri yukarıdaki bölümlerde yer alan hadlerden hangisine giriyorsa ona göre defter tutarlar)
2-Kurumlar Vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler (Bunlardan işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarınaimkan veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilir.)
3-İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler, bu hadlerle bağlı olmaksızın bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır.

III- Kurumlar Vergisi Mükelleflerinin Defter Tutma Durumları

Türk Ticaret Kanunu’nun 124’üncü maddesine göre ticaret şirketleri; kollektif, komandit, anonim, limitedve kooperatif şirketlerden ibarettir. Bu kapsamda kollektif ile komandit şirket şahıs; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılmaktadır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesine göre aşağıda sayılan kurumların kazançları, kurumlar vergisine tâbidir:

• Sermaye şirketleri.
• Kooperatifler.
• İktisadî kamu kuruluşları.
• Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler.
• İş ortaklıkları.

Bu kurumların tanımları ise söz konusu Kanun’un 2’nci maddesinde aşağıdaki gibi yapılmıştır:

1-) Sermaye şirketleri:Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurumlar sermaye şirketidir. Bu Kanunun uygulanmasında, Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tâbi fonlar ile bu fonlara benzer yabancı fonlar sermaye şirketi sayılır.

2-) Kooperatifler:24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na veya özel kanunlarına göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabancı kooperatifleri ifade eder.

3-) İktisadî kamu kuruluşları:Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup,faaliyetleri devamlı bulunan ve birinci ve ikinci fıkralar dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler iktisadî kamu kuruluşudur. Yabancı devletlere, yabancı kamu idare ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup yukarıdakiler dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler, iktisadî kamu kuruluşu gibi değerlendirilmektedir.

4-) Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler:Dernek veya vakıflara ait veya bağlı olup faaliyetleri devamlı bulunan ve bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticarî,sınaî ve ziraî işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler, dernek veya vakıfların iktisadî işletmeleridir. Bu Kanunun uygulanmasında sendikalar dernek; cemaatler ise vakıf sayılır.

İktisadî kamu kuruluşları ile dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmelerin kazanç amacı gütmemeleri, faaliyetlerinin kanunla verilmiş görevler arasında bulunması, tüzel kişiliklerinin olmaması, bağımsız muhasebelerinin ve kendilerine ayrılmış sermayelerinin veya iş yerlerinin bulunmaması mükellefiyetlerini etkilemez. Mal veya hizmet bedelinin sadece maliyeti karşılayacak kadar olması, kâr edilmemesi veya kârın kuruluş amaçlarına tahsis edilmesi bunların iktisadî niteliğini değiştirmez.

5-) İş ortaklıkları:Yukarıdaki kurumların kendi aralarında veya şahıs ortaklıkları ya da gerçek kişilerle, belli bir işin birlikte yapılmasını ortaklaşa yüklenmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardan bu şekilde mükellefiyet tesis edilmesini talep edenler iş ortaklıklarıdır. Bunların tüzel kişiliklerinin olmaması mükellefiyetlerini etkilemez.

Bu tüzel kişilerden Maliye Bakanlığınca izin verilenler dışındakiler 2019 yılında defterlerini bilanço esasına göre tutmak zorundadır.

V- Basit Usulden Gerçek Usule Geçen Mükelleflerin Tutacakları Defterler 

Basit usulde defter tutan mükelleflerin Gelir Vergisi Kanunun 46-51 inci maddeleri arasında yer alan basit usulde vergilendirmeye ilişkinhadleri aşmaları durumunda gerçek usulde vergilendirilmeye geçmeleri gereken koşulların oluşması durumunda izleyen yılda doğrudan birinci sınıf usulüne göre defter tutup tutamayacakları üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu konu ile ilgili olarak Kocaeli Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 6/3/2012tarihli ve B.07.1.GİB.4.41.15.02-VUK/2012-1-61 sayılı Özelgesinde aşağıdaki görüşe yer verilmiştir.

“İlgide kayıtlı özelge talep formunda; yolcu taşımacılığı faaliyetiniz nedeniyle basit usulde vergi mükellefi olduğunuzu, 2011 yılı 11 aylık gayri safi iş hasılatınızın ... TL olduğunu belirterek 2012 yılından itibaren gerçek usulde işletme hesabı esasına göre mi, bilanço esasına göre mi defter tutmak zorunda olduğunuz hakkında görüş talep etmiş bulunmaktasınız.
….
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 174’üncü maddesinde, defterlerin hesap dönemi itibarıyla tutulacağı, kayıtların her hesap dönemi sonunda kapatılıp ertesi dönem başında yeniden açılacağı, hesap döneminin normal olarak takvim yılı olduğu hükmü yer almıştır. Aynı Kanunun 176 ve izleyen maddelerinde defter tutma ile ilgili hükümlere yer verilmiş ve defter tutma bakımından mükellefler birinci ve ikinci sınıf tüccarlar olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Birinci sınıf tüccarların bilanço esasına göre, ikinci sınıf tüccarların ise işletme hesabı esasına göre defter tutacakları belirtilmiştir.

Anılan Kanunun 177 inci maddesinde, 1 inci sınıfa dahil tüccarlar belirtilmiş olup, "İkinci Sınıf Tüccarlar" başlıklı 178 inci maddesinde; " Aşağıda yazılı tüccarlar 2 inci sınıfa dahildirler:

1-) 177 inci maddede yazılı olanların dışında kalanlar;

2-) Kurumlar Vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler.

Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar 2 inci sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler." hükmüne yer verilmiştir.

… Dolayısıyla, iş hacmi bakımından ikinci sınıfa dahil bulunan mükelleflerin, kendi istekleri ile birinci sınıfa geçebilmeleri ve bilanço esasına göre defter tutabilmeleri ancak, içinde bulunulan hesap dönemini takip eden hesap döneminin başından başlamak şartıyla mümkün bulunmaktadır.

Bu itibarla; 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun basit usule tabi olmanın özel şartlarından olan 48 inci maddenin 2 numaralı bendinde yer alan gayrisafi iş hasılatını aştığınızdan 01.01.2012 takvim yılı başından itibaren işletme hesabı esasına göre defter tutmanız, 2013 yılı ve sonrasında, defter tutma bakımından sınıf tespit edilmesinde Vergi Usul Kanununun yukarıda yer verilen hükümlerinin dikkate alınması gerekmektedir.”

Gelir İdaresinin görüşü yukarıda yeraldığı gibidir.

Saygılarımızla…

TÜRMOB